Grządki podwyższone – budowa, zalety i materiały

Przeglądając sposoby na uprawę warzyw i owoców można spotkać się z wieloma sposobami m.in tradycyjną uprawą na gruncie, uprawą w skrzyniach i skrzynkach, donicach, beczkach, wałach. W ostatnich latach dużą popularnością cieszą się grządki podwyższone, pasujące wyglądem do nowoczesnych domów i ogrodów. Mają one swoich zwolenników, choć nie brakuje głosów, że nie są idealnym rozwiązaniem dla wszystkich ogrodników.
W tym wpisie zebrałam informacje o materiałach, zaletach i wadach warzywników i rabat podwyższonych.

Co to są grządki (rabaty) podwyższone?

Grządki podwyższone to grządki wzniesione ponad poziom gruntu. Takie wzniesienie upraw ma dużo zalet i kilka minusów, które przedstawię poniżej. Grządkami podwyższonymi mogą być skrzynie, skrzynki, donice stojące, wiszące wykonane z różnych materiałów (najczęściej drewna, metalu i tworzyw sztucznych). Można w nich sadzić warzywa, kwiaty, zioła, a nawet krzewy i drzewka owocowe.

Zalety grządek (rabat) podniesionych

• Estetyczny wygląd

Największą zaletą grządek podwyższonych jest ich estetyczny wygląd. Możemy go dostosować do stylu domu i jego otoczenia. Zwłaszcza na małej powierzchni takie rozwiązanie będzie wyglądało najlepiej. Szeroki wybór materiałów i kolorów sprawia, że nasze warzywniki będą wyglądać schludnie i będą cieszyć nasze oczy.

• Wygoda

Z uwagi na wyniesienie ponad poziom gruntu podwyższone grządki znacznie ułatwiają uprawę warzyw i ziół. Pomiędzy skrzyniami można położyć deseczkę i wygodnie przysiąść podczas plewienia. Wysokie grządki (powyżej 60 cm) pozwalają na pracę na stojąco, bez schylania się. Drewniana lub betonowa krawędź skrzyni to również dobre miejsce na krótki odpoczynek. Pielęgnację roślin ułatwiają również ścieżki pomiędzy skrzyniami, często wyłożone zrębką, kamykiem lub betonowymi płytami. Dzięki nim nawet po deszczu praca będzie przyjemniejsza.

• Do małego i dużego ogrodu

Grządki podniesione idealnie nadają się do małego ogrodu. Dzięki nim możemy jasno wyznaczyć granicę pomiędzy strefą relaksu, rabatami kwiatowymi, a naszymi uprawami. Ułatwia to poruszanie się po ogrodzie, a także zapobiega zadeptaniu przez bawiące się dzieci czy zwierzęta.
Także w dużym ogrodzie dzięki grządkom podwyższonym można ładnie wydzielić strefę uprawy warzyw.

• Idealne rozwiązanie na podmokłe tereny

Grządki z drewna, metalu czy betonu, wyniesione ponad powierzchnię gruntu idealnie sprawdzą się na podmokłym terenie. Podczas dużych opadów deszczu tradycyjne grządki mogą zostać okresowo zalane i zniszczone. Kiedy mamy piaszczyste podłoże woda szybko wsiąka w glebę, natomiast w przypadku gliniastego może dojśc do trwałego zniszczenia plonów.

• Rozwiązanie na słabe gleby rodzime

Jeśli w naszym ogrodzie mamy słabej jakości glebę, o małej zawartości próchnicy np. taką po budowie domu trudno nam będzie uprawiać na niej warzywa czy kwiaty. Dzięki skrzyniom wypełnionym dobrej jakości podłożem możemy w krótkim czasie rozpocząć własną uprawę warzyw i owoców.

• Sposób na szybsze zbiory

Podłoże w grządkach podniesionych nagrzewa się szybciej pod wpływem promieni słonecznych. Jest to korzystne zjawisko wczesną wiosną, kiedy czekamy z wysiewami, aż rozmarznie gleba. Dodatkowo takie skrzynie możemy nakryć folią, pleksi lub agrotkaniną, tworząc coś podobnego do inspektu. Pamiętajmy o zabezpieczeniu takiej konstrukcji przed wiatrem.

• Umożliwiają uprawianie roślin osobom niepełnosprawnym

Dzięki podniesieniu grządek i rabat osoby poruszające się na wózkach lub niemogące się schylać mogą zajmować się uprawą warzyw i kwiatów. Przy planowaniu takiej grządki trzeba dobrze obliczyć jej wysokość i pamiętać o zaprojektowaniu szerokich ścieżek. Nawierzchnia powinna być równa, stabilna i dobrze ubita, aby nie utrudniała poruszania się na wózku inwalidzkim (np. płyty chodnikowe, dobrze ubity drobny kliniec). Grządka podwyższona nie powinna też być zbyt szeroka, aby osoba niepełnosprawna miała dostęp do całej powierzchni uprawnej.

Wady grządek podwyższonych

• szybsze przesychanie podłoża – konieczność częstszego podlewania
• konieczność wymiany po kilku latach w przypadku skrzyń drewnianych (zwłaszcza tych z cieńszych desek)
• konieczność impregnowania
• duża ilość ziemi i materii organicznej potrzebna do wypełnienia skrzyń
• osiadanie podłoża co wiąże się z corocznym dosypywaniem

Jak i z czego zrobić grządki podwyższone?

1.Nadstawki na palety

Popularne nadstawki na palety umożliwiają zrobienie skrzyń o wymiarach 120x80cm. Wysokość pojedynczej nadstawki to około 20cm. Można układać je na sobie, wtedy rabata będzie wyższa. Deski nie są zbyt grube i bez odpowiedniego zabezpieczenia w postaci impregnatu i np. folii nie posłużą zbyt długo. Aby przedłużyć ich żywotność, warto odizolować je od gruntu, stawiając np. na krawężnikach wkopanych w ziemię.

2. Skrzynie z desek

Najbardziej popularne są skrzynie z sosnowych desek. Możemy je kupić gotowe lub od podstaw zrobić samemu. Deski najtaniej zamówić w tartaku pod wymiar i poprosić o przeheblowanie. Warto zainwestować w grubsze deski np.4 cm. Minimalna grubość, która zapewni sztywność i trwałość to około 2,5cm. Następnie przycinamy je, impregnujemy obustronnie, skręcamy i malujemy lakierobejcą. Jeśli skrzynia jest długa montujemy w poprzek wsporniki, aby napierająca ziemia nie wygięła desek.
Aby woda nie podsiąkała z gruntu ramę warto postawić na cegłach lub krawężnikach, które dodatkowo ustabilizują konstrukcję.
Podłoże pod skrzynią powinno być stabilne i równe. Drewno jest materiałem naturalnym dlatego pod wpływem wilgoci i nasłonecznienia będzie się starzeć. Wiosną warto oczyścić ich zewnętrzną część z ziemi i odświeżyć np.lazurą do drewna lub innym impregnatem.

Wnętrze skrzyni warto wyłożyć czarną folią budowlaną lub folią kubełkową (wypustkami w stronę drewna). Dno wykładamy siatkę na krety , chyba, że jest to niska skrzynia, wtedy może utrudniać wzrost roślinom korzeniowym i przeszkadzać podczas przekopywania.

Zamiast drewnianych desek można użyć tarasowych desek kompozytowych. Są droższe ale trwalsze. Ich wygląd to już kwestia gustu i stylu jaki chcemy utrzymać w ogrodzie.

Czym impregnować deski na podwyższone grządki?

Deski bez zabezpiecznia impregnatem szybko ulegną zniszczeniu dlatego warto je pomalować przed wsypaniem ziemi i posadzeniem roślin. Jeśli deski po stronie wewnętrznej osłonięte są folią kubełkową lub czarną budowlaną nie musimy się martwić, że impregnat przeniknie nam do warzyw. Deski malujemy dwukrotnie lakierobejcą lub lazurą, najlepiej odporną na promieniowanie UV, pleśnie, grzyby, glony.

Naturalnym środkiem do impregnacji drewna jest pokost lniany (przyciemnia kolor drewna).

3. Metalowe skrzynie

Plusem metalowych warzywników jest ich niska waga i możliwość przestawienia w inne miejsce. Możemy je także pomalować na dowolny kolor. Są też tańsze od betonowych.
Po dłuższym czasie metal może zacząć rdzewieć i wyginać pod naporem ziemi, dlatego warto zadbać o prawidłowy montaż i wzmocnienie konstrukcji takiej grządki. Zadrapania warto od razu zamalować farbą.

4.Murowane z cegły, pustaków

Jeśli chcemy mieć oryginalny warzywnik np. w starym angielskim stylu, możemy pokusić się o wymurowanie warzywnika lub rabaty ze starych cegieł (rozbiórkowych). To praktyczne, trwałe rozwiązanie. Plusem jest możliwość zbudowania na dopasowaną do naszych potrzeb wysokość i szerokość. Wadą warzywników z cegieł jest konieczność zatrudnienia murarza (chyba, że macie takie zdolności) i niemały koszt materiału. Tańszym wariantem mogą być podwyższone grządki z bloczków betonowych (fundamentowych). Starannie ułożone pustaki mogą być ciekawą alternatywą dla tradycyjnych cegieł. Oba materiały wymagają wykonania niewielkiej podbudowy (fundamentu). Murowane grządki wymagają również więcej miejsca z uwagi na szerokość cegły wynoszącą ok. 12cm (za to można na niej wygodnie przysiąść).

5.Warzywniki z betonu

Warzwyniki betonowe to alternatywa dla drewnianych i metalowych rozwiązań. Ich zaletą jest trwałość a także ilość wzorów do wyboru. Minusem niestety jest wysoka cena i ciężar (do montażu potrzebne będą z reguły dwie osoby). Więcej zalet i wad warzywników betonowych znajdziecie w osobnym wpisie.
Grządki betonowe można wykonać samemu wykorzystując do budowy krawężniki i gotowe elementy do budowy ogrodzeń. Samodzielnie wykonane będą na pewno tańsze.

5.Warzywniki wiklinowe

Wiklinowe obrzeża rabat i grządek znamy najczęściej z wiejskich ogrodów. Można z nich także tworzyć niskie grządki na warzywa i rabaty kwiatowe. Wyglądają bardzo naturalnie i pasują do rustykalnego stylu. Z uwagi na materiał – wiklinę- nie są zbyt trwałe. Aby przedłużyć ich żywotność warto wyłożyć je folią od wewnątrz.

6.Warzywnik z siatki metalowej i słomy

Rabaty kompostowe to sposób na powiększenie powierzchni do uprawy warzyw. Najczęściej to kręgi zbudowane z metalowej siatki (o dość dużych oczkach) obłożone od wewnątrz słomą (lub sianem) i wypełnione kompostem. Mogą mieć różną wysokość i średnicę. Dno warto wyłożyć siatką na nornice. Jeśli konstrukcja jest wysoka na dno możemy wsypać świeżą trawę, nieprzerobione resztki lub kompost. Na wierzch wykładamy żyzną glebę z przerobionym już kompostem. Rabaty kompostowe dobrze sprawdzają się przy uprawie cukinii, dyni i ogórków, czyli roślin o płożących się pędach. Ich wadą może być szybsze przesychanie podłoża, dlatego warto postawić je blisko ujęcia wody.

Konstrukcję warto wzmocnić metalowymi prętami lub drewnianymi słupkami, aby się nie przechyliła pod naporem roślin.

7.Kostki słomy i siana

Warzywa możemy uprawiać w kostkach słomy lub siana. Kostkę przygotowujemy 1-2 tygodnie wcześniej ustawiając ją na docelowym miejscu i mocno podlewając wodą. Nastepnie robimy otwory i wsypujemy kompost i podłoże do siewu lub sadzenia. Słoma nie chroni młodych roślin przed ślimakami, dlatego warto zabezpieczyć młode roślinki.

8.Worki na ziemniaki

Jeśli chcemy spróbować uprawy ziemniaków worki lub wiaderka będą dobrym pomysłem. Najczęściej zrobione są z materiałów sztucznych, dzięki czemu przetrwają więcej jak jeden sezon. Można wykorzystać także duże torby z marketu lub worki z juty.

9.Plastikowe donice, skrzynki i skrzynie

Przy uprawie tarasowej najlepiej sprawdzą się donice i skrzynki z tworzyw sztucznych. Są lekkie i nie obciążają nadmiernie konstrukcji, co ma znaczenie przy większej ilości uprawianych roślin. Nowoczesne skrzynie i donice często wykonane są materiałów pochodzących z recyklingu co może dodatkowo przemawiać na ich korzyść.

10.Drewniane lub plastikowe beczki

Beczka do dobry sposób na małą ilość miejsca w ogrodzie. To znany sposób na uprawę truskawek ( w wycietych otworach). Beczkę należy ustawić w nasłonecznionym miejscu , aby rośliny miały dostęp do światła i regularnie podlewać. Aby ułatwić sobie podlewanie wysokiej beczki w jej środku umieszczamy rurę pcv z nawierconymi otworami lub montujemy nawadnianie kropelkowe. Należy pamietać o nawożeniu, podobnie jak w uprawie gruntowej. Drewniane beczki częsciej wykorzystuje się jako kwietniki.

O czym warto pamiętać budując w ogrodzie skrzynie na warzywa?

• siatka na krety – metalowa lub plastikowa chroni przed gryzoniami
• czarna folia – zabezpiecza drewno przed szybkim rozkładem
• impregnacja – zabezpiecza przed wilgocią i grzybami
• cegły, pustaki, kostka brukowa – odizolują drewno od nadmiaru wilgoci z gleby
• odpowiednie odstępy pomiędzy skrzyniami – zapewnią wygodę podczas pracy
• dobre podłoże – jest niezbędne do wzrostu roślin
• bliskość ujecia wody – podłoże w skrzyniach szybciej wysycha
• optymalna dla nas wysokość – im wyzsza skrzynia tym więcej ziemi potrzebnej do wypełnienia i wyższe koszty

Z czego lepiej nie robić grządek?

Do budowy grządek podniesionych i rabat nie warto wykorzystywać podkładów kolejowych z uwagi na trujące substancje, którymi są nasączone. Nie warto też budowąć ich z cienkich i popękanych desek, które szybką ulegną zniszczeniu pod wpływem wody.

Czym wypełnić skrzynie na warzywa?

To, czym wypełnimy naszą podniesioną grządkę, zależy od jej wysokości i dostępności materii organicznej, a także roślin, które będziemy w niej uprawiać. Im skrzynia jest wyższa, tym więcej podłoża będziemy potrzebować. Weźmy to pod uwagę, planując jej wysokość.

Niskie grządki – warstwy

1. Jeśli palnujemy niską grządkę do 30cm warto dobrze przygotować podłoże na której stanie.
2. Najlepiej ściągnąć darń (jeśli jest) i spulchnić nieco podłoże (tylko pod częścią uprawną, nie tam gdzie opierać się bedzie rama).
3. Pierwszą warstwą powinna być siatka na krety, która jednak przy takiej wysokosci może blokować wzrost korzeniowych np. marchewki czy pasternaku. Jeśli nie będziemy sadzić roślin o długim systemie korzeniowym i nie planujemy przekopywać rabaty (można nim uszkodzić siatkę) to możemy jak najbardziej wyłożyć ją na dno.
4. Następnie dodajemy cześciowo przerobiony kompost i obornik (jeśli mamy). Nie warto dodawać gałązek, chyba, że cienkie i mocno pocięte. Na dno można także rozłożyć cienką warstwę skoszonej trawy zamiast kartonów, które mogą zawierać szkodliwe substancje.
5. Wierzchnia warstwa (10-15cm) powinna być lekka, żyzna i bogata w materię organiczną gdyż w niej będą kiełkować i rosnąć nasze rośliny. Jeśli mamy dobrą ziemię w ogrodzie wystarczy dodać przesiany kompost i piasek lub perlit dla rozluźniania. Jeśli gleba jest piaszczysta mieszamy kompost, glinę i gotowe podłoże np. warzyw. Jeśli nie mamy wogóle ziemi do wypełnienia skrzyń musimy skorzystać z gotowych podłoży i kompostu w workach. Nie wypełniajmy skrzyni dużą iloscia torfu. Podczas upałów potrafi bardzo wyschnąć i trudno go później nawodnić.
6. Nawożenie nie jest konieczne na początek. Zwłaszcza jeśli użyliśmy gotowego podłoża, które w większości przypadków zawiera dawkę startową różnych składników. Przy glebach słabszych warto domieszać obornik granulowany, zwłaszcza jesli nie mamy kompostu.

Wysokie grządki – warstwy

Wysokie skrzynie mogą mieć nawet 60-70cm. Do wypełnienia wymagają bardzo dużej ilości podoża. Jeśli nie mamy zapasu dobrej ziemi i kompostu najlepiej zamówić większą ilość w sprawdzonej firmie (np.kompostowni). Warto wykorzystać materię organiczną, która mamy pod ręką.

1. Nie ma konieczności ściągania darni. Można ją przykryć kartonami (bez folii), które nie bedą miały styczności z korzeniami roślin. Ewentualnie darń można ściągnąć i odwrócić.
2. Na dno wykładamy siatkę na krety i inne gryzonie.
3. Na siatkę dajemy piasek, trociny, zrębkę liściastą lub mieszaną, nieprzerobiony jeszcze kompost, skoszoną trawę lub siano, pocięte suche pędy traw ozdobnych, pocięte drobne gałązki, kawałki zbutwiałego drewna z ogrodu, liście przekładane warstwami ziemi z ogrodu. Jeśli nie mamy, wypełniamy skrzynię mieszanką ziemi ogrodowej, podłoża w workach, obornika granulowanego, piasku lub perlitu.
4. Na nieprzerobioną materię organiczną wykładamy obornik, kompost zmieszany z ziemią rodzimą, ziemią uniwersalną w workach, piaskiem lub perlitem. Stworzą one warstwę wierzchnią, w którą będziemy wysiewać i sadzić.
   Jeśli chcemy wykorzystać tylko własną ziemię rodzimą, warto ją dobrze odchwaścić i spulchnić.

Mieszanka powinna być dobrana do roślin, które chcemy posadzić.
Jeśli na grządce będą rosły borówki amerykańskie lub inne kwasolubne rośliny zmieszajmy podłoże gliniaste z piaskiem i kwaśnym torfem. Więcej informacji o uprawie borówki znajdziesz we wpisie „Borówka amerykańska – superowoc w Twoim ogrodzie”.

Warto pamiętać, że tak ułożona pryzma pod wpływem ciężaru i wody będzie osiadać. Dlatego podniesioną grządkę warto przygotować kilka tygodni przed siewem i sadzeniem.

Projekt warzywnika lub rabaty kwiatowej

Plan warzywnika warto przygotować wcześniej – chociażby na papierze. Trzeba zaplanować kształł, długość i szerokość skrzyń, wysokość, a także szerokość ścieżek pomiędzy nimi. Zaleca się, aby skrzynia nie była szersza jak 1,2m, by można swobodnie sięgać do jej środka.
Jeśli chodzi o ścieżki to przy niskich grządkach (do 30cm) wystarczy przejście 35-40 cm, przy wysokich lepiej zaplanować min. 50 cm. Szersze przejście ułatwi pielęgnację i zbiór roślin. Jeśli chcemy wjechać taczką pomiędzy skrzyniami trzeba zachować min. 75 cm (w zależności od szerokości posiadanej taczki i wysokości grządki). Metalowe lub drewniane skrzynie możemy wstępnie ułożyć na ziemi i dostosować odległości zanim zamontujemy je na stałe.

Moje ulubione grządki podwyższone

W swoim ogrodzie mam 8 drewnianych skrzyń na warzywa o wymiarach 1x2m i wysokości około 30cm. Stoją na ułożonych na piasku cegłach betonowych (aby zmniejszyć podciąganie wilgoci z gleby). Zbudowaliśmy je z heblowanych desek z tartaku (grubości 2,5cm), drewnianych wsporników i wkrętów. Pomalowane zostały impregnatem i lakierobejcą lub lazurą do drewna. Od wewnętrznej strony wyłożone są folią kubełkową przymocowaną zszywkami do desek. Lubię drewno i jego ciepło, dlatego nie szukaliśmy innych rozwiązań. Jest też tańsze od betonu i metalu.
Raz w roku (lub co 2 lata), wiosną malujemy zewnątrzną część impregnatem do drewna, aby przedłużyć żywotność skrzyń.
Plusem drewna jest także to, że łatwo można do niego przykręcić np. daszek ochraniający przed słońcem lub konstrukcję na ogórki.

Chciałabym też w końcu wypróbować uprawę w kręgach z siatki i słomy (rabatę kompostową). Mogłyby rosnąć w nich cukinie lub dynie, na które brakuje mi miejsca w warzywniku. Jeśli macie jakieś rady i doświadczenia w takiej uprawie, podzielcie się proszę w komentarzu.

Metalowych grządek osobiście nie testowałam. Lubię jednak przysiąść na brzegu skrzyni podczas plewienia, a metalowe ostre brzegi to uniemożliwiają. Są za to lekkie i można je przenieść, jeśli zmienimy koncepcję.

Jeśli chodzi o plastikowe rozwiązania to za nimi nie przepadam. W plastikowych donicach sadzę kwiaty na tarasie, a w sklepowych torbach na zakupy testuję uprawę batatów. W przypadku uprawy warzyw na balkonie lub tarasie, gdzie liczy się ciężar, plastik i metal to dobra alternatywa dla drewna.

Urządzając warzywnik, warto korzystać z materiałów, które mamy pod ręką. Jeśli zalegają nam w ogrodzie stare cegły i będą pasować do stylu ogrodu i domu wykorzystajmy je. Jeśli mamy dostęp do tanich desek i stolarza lub mamy smykałkę do prac ręcznych zróbmy skrzynię drewnianą. Jeśli nie mamy doświadczenia stolarskiego wybierzmy gotowe rozwiązania, których na naszym rynku jest coraz więcej.